Shekullarizmi modern
Shekullarizmi modern dhe rrënjët
e tij
Shekullarizmi dhe laicizmi janë dy terma të cilët
vazhdojnë të na shqetësojnë në jetën tonë të përditshme, duke qenë një fushë e
hapur për diskutim. Sidomos në jetën e sotme shoqërore nga grupe të ndryshme
interesi ato interpretohen dhe zbatohen ndryshe. Këto dy drejtime kanë të
ngjashmet dhe të përbashkëtat e tyre dhe ato ndryshojnë prej vendeve të tyre të
origjinës. Gjithsesi këto përbëjnë trendin kryesor të shoqërive perëndimore
qysh nga ditët e para të Revolucionit Borgjez Francez e deri në ditët tona. Pasi
lindi dhe zuri vend gjerësisht në Perëndim kjo tendencë e demokracive
perëndimore filloi të eksportohej edhe në vende të tjera, si një model që pati
sukses në vendet e origjinës. Zbatimi i këtyre të dy termave social-filozofike në
politikë dhe në shtetformim ka gjetur zbatime të ndryshme edhe në vendet e
origjinës së tyre. Po ashtu me zgjerimin gjeografik ka ndryshuar, por qendra e
tyre ka mbetur akoma edhe sot Evropa Perëndimore. I pari që foli për
shekullarizmin ishte një britanik Xhorxh Xhekob Houlliouk në 1851, ndërsa
laicizmi gjeti zbatimin e vet në Francë dhe mori nota të thella
anti-klerikalizmi dhe kundër kishës në përgjithësi. Prej gati dy shekujsh këto
terma janë interpretuar e ri-interpretuar edhe nën dritën e ngjarjeve historike
dhe sot vazhdojnë të interpretohen nga filozofë e sociologë bashkëkohorë nën
dritën e rrethanave të reja historike që krijohen.
Shekullarizmi është parimi i ndarjes së
institucioneve qeverisëse dhe i personave të mandatuar për të përfaqësuar
shtetin nga institucionet fetare dhe prijësit e ndryshëm fetarë. Në një mënyrë
shekullarizmi pohon të drejtën, që shoqëria të jetë e lirë nga sundimi dhe mësimet
fetare, dhe që qeverisja të jetë e lirë nga ndikimi i fesë brenda një shteti, që
është neutral në çështjet e besimit. Në një tjetër kuptim më të drejtpërdrejtë
shekullarizmi i referohet këndvështrimit, që veprimtaria dhe vendimet njerëzore
dhe veçanërisht ato politiket duhet të jenë të pandikuara nga ndikimet fetare.
Shekullarizmi i gjen rrënjët e veta të largëta në disa filozofë grekë e romakë,
të tillë si Mark Aureli dhe Epikuri, tek Ibn Rushdi në Mesjetë, ndërsa gjatë
periudhës evropiane të Iluminizmit tek mendimtarë të tillë, si Denis Didero,
Volteri, Baruh Spinoza, Xhon Loku, Xhejms Medison, Tomas Xheferson dhe Tomas
Pein, dhe së fundmi tek disa mendimtarë të lirë, agnostikë dhe ateistë të tillë
si Robert Ingersol dhe Bertran Rasell. Qëllimet dhe argumentet në mbështetje të
shekullarizmit ndryshojnë gjerësisht. Nga laicizmi evropian shekullarizmi
debatohet si një lëvizje përdrejt modernizimit, dhe që qëndron shumë larg
vlerave fetare, që gjithashtu njihet si shekullarizim. Ky lloj shekullarizmi në
nivel shoqëror ose filozofik është shfaqur më shumë në ato shtete me fe zyrtare
krishterimin, apo në ato shtete që e mbështesin zyrtarisht fenë. Disa studies
debatojnë se në Shtetet e Bashkuara të Amerikës shekullarizmi shtetëror ka shërbyer
gjerësisht për ta mbrojtur fenë dhe fetarët nga interferencat qeveritare, ndërsa
shekullarizmi në nivelin shoqëror është më pak mbizotërues. Brenda disa vendeve
lëvizje të ndryshme politike e kanë mbështetur shekullarizmin për arsye të
ndryshme.
Termi “shekullarizëm” u përdor fillimisht nga
shkrimtari britanik Xhorxh Xhekob Houlliouk në 1851. Houlliouk e shpiku termin
“shekullarizëm” për të përshkruar këndvështrimin e tij për të promovuar një
rregull shoqëror të ndarë nga feja, pa i kritikuar apo larguar besimet fetare.
Houlliouk duke qenë vetë një agnostik debatonte me të tjerët se: “Shekullarizmi
nuk është një argument kundër Krishterimit, është diçka e pavarur nga ai. Ai
nuk merret me pretendimet e Krishterimit; ai përkrah disa të tjera.
Shekullarizmi nuk thotë, se nuk dritë apo udhëzim tjetërkund, por i përmbahet
asaj që ka dritë dhe udhëzim në të vërtetën shekullare kushtet dhe sanksionet e
së cilës ekzistojnë pavarësisht dhe veprojnë përgjithmonë. Dija shekullare
haptaz është ajo lloj dije, e cila gjendet në këtë jetë, e cila është e lidhur
me sjelljet e kësaj jete, të çon në mirëqenien e kësaj jete, dhe është e aftë
t’i bëjë ballë sprovave të kësaj bote”. Houlliouk në këtë qëndrim të tijin është
i ndikuar nga të qenit agnostik, dhe në total i referohet jetës së kësaj bote
siç edhe mund të shihet nga këto fjalë.
Fjala laicitet është përdorur qysh nga fundi i
shek. XIX e këndej për të kuptuar lirinë e institucioneve publike dhe veçanërisht
të shkollave fillore nga ndikimi i Kishës Katolike në ato vende ku ajo ka pasur
ndikim në kontekstin e një procesi shekullarizues. Sot ky koncepti mbulon të
gjitha lëvizjet fetare. Ata që e kanë propozuar këtë pohojnë se shekullarizmi
shtetëror francez është i bazuar në respektin e mendimit dhe lirinë e fesë. Së
këndejmi mungesa e fesë shtetërore dhe për pasojë ndarja e kishës nga shteti
konsiderohet të jetë kusht paraprak për këtë liri mendimi. Propozuesit e
laicitetit thonë se ai është i diçka krejt tjetër nga anti-klerikalizmi, i cili
në të vërtetë e kundërshton ndikimin e fesë dhe të klerit. Laiciteti mbështetet
në ndarjen e jetës private, së cilës i përkasin ithtarët e fesë dhe sferës
publike ku këta ithtarë duhet të shfaqen si qytetarë të thjeshtë të barabartë
me qytetarët e tjerë të lirë nga çdolloj veçantie etnike, fetare apo tjetër. Sipas
këtij koncepti qeveria duhet t’i shmanget marrjes së pozicioneve mbi doktrinat
fetare dhe t’i marrë në konsideratë subjektet fetare për praktikat e tyre në
jetën e banorëve. Mbështetësit debatojnë se laiciteti në vetvete nuk do të thotë
nevojshmërisht armiqësi e qeverisjes me respektin që kanë ndaj fesë. Ai përshkruhet
më së miri, si një besim, që qeverisja dhe çështjet politike duhet të mbahen
larg organizatave dhe çështjeve politike (për aq sa kjo e fundit nuk ka të bëjë
me pasoja shoqërore të dukshme). Me këtë nënkuptohet për të mbrojtur qeverisjen
nga çdolloj ndërhyrje të mundshme nga organizatat fetare, dhe t’i mbrojë
organizmat fetare nga mosmarrëveshjet dhe kundërshtitë politike.
Kritikët e laicitetit debatojnë, se kjo është një
formë e maskuar e anti-klerikalizmit dhe shkelje e të drejtave individuale e
shprehjes fetare, dhe kjo në vend që të promovojë lirinë e mendimit dhe lirinë
e fesë, e ndalon besimtarin të ndjekë fenë e tij/ e saj.
Në terma politike shekullarizmi është një lëvizje
drejt ndarjes se fesë nga qeverisja (ku më rëndom nënkuptohet ndarja e kishës
nga shteti). Kjo gjë mund t’i referohet edhe pakësimit të lidhjeve ndërmjet
qeverisë dhe fesë zyrtare, duke i zëvendësuar ligjet e bazuara në Shkrimet e
Shenjta (të tilla si Torahu dhe Sheriati) me ligjet civile, dhe duke zhdukur
diskriminimin me bazë fenë. Me këtë në demokraci mbrohen të drejtat e
minoriteteve fetare. Shpesh shekullarizmi asociohet me periudhën e Iluminizmit
në Evropë dhe ka luajtur një rol qendror në shoqërinë perëndimore. Parimi, por
jo edhe nevojshmërisht praktika e ndarjes së kishës nga shteti në Shtetet e
Bashkuara dhe i laicitetit në Francë tërhoqën shumë drejt shekullarizmit.
Kushtetuta franceze e përkufizon Francën si “një Republikë laike” dhe francezët
në përgjithësi mendojnë se ata me laicizmin përbëjnë “një përjashtim”. Tashmë në
përgjithësi në të gjithë Perëndimin është një trendi i mirënjohur shekullarizmi
dhe eksportimi i tij nëpërmjet sistemit demokratik edhe në vendet e tjera të
Lindjes. Mirëpo shekullarizmi amerikan është i një fryme tjetër, madje ai do të
ishte më i përshtatshëm për vendin tonë. Në
SH.B.A. hapësirat publike nuk konsiderohen totalisht të lira nga religjioni,
por rregullat e përgjithshme dhe ligjet sanksionojnë që hapësirat publike
duhet të jenë të hapura për forma të ndryshme të besimit. Roli i qeverisë
amerikane nuk është të forcojë sekularizmin, por të përshtasë shprehjen e
besimeve në mënyrë neutrale[1].
Shekullarizmi si frymë qeverisje në vendet e
ndryshme muslimane shfaqet pas Luftës së Parë Botërore dhe rënies së Perandorisë
Osmane më 1923. Proceset shekullarizuese kishin filluar tashmë, por rënia e
kalifatit dhe e sulltanatit osman njëkohësisht i hapi rrugë ndërtimit të
shteteve kombëtare në Ballkan e duke u shtyrë edhe më tej në Lindjen e Mesme me
shtete të reja si Turqia, Shqipëria, Siria, Arabia Saudite etj. Me ndonjë përjashtim
të ndonjë shteti si Arabia Saudite, i cili qysh në fillimet e veta vendosi në
kushtetutën e vet bazat e Sheriatit dhe të gjykimit në bazë të këtij ligji, të
gjitha shtetet e reja të ngritura, duke pasur në gjirin e tyre edhe minoritete
fetare të krishtera iu drejtuan filozofive qeverisëse shekullarizuese dhe
laicizuese. Sipas natyrës së vendeve dhe të elitave udhëheqëse u zhvilluan këto
procese. Në këtë drejtim një shembull të veçantë përbën Turqia e Mustafa
Qemalit, i cili doktrinën e vet qeverisëse e ngriti në nivel kushtetues, duke e
ashpërsuar luftën për zbatimin e saj. Madje absurdi arriti deri aty sa elita
qeverisëse qemaliste kërkoi të nacionalizojë edhe fenë islame, duke e kënduar
Kuranin turqisht, faljen e pesë kohëve turqisht dhe ezanin turqisht.
.jpg)
.jpg)
Comments
Post a Comment