Shteti i parë nacionalist shqiptar dhe historia moderne
Shteti
i parë nacionalist shqiptar dhe historia moderne
Roald A. Hysa
(Kush e ngriti shtetin e parë shqiptar, kjo
do të ishte një pyetje me vend për të gjithë shqiptarët, nëse do të flisnim për
një nga temat e historisë që kanë nevojë për një rishikim historik objektiv të
historianëve. Gjithashtu kush ishin protagonistët dhe kush i ftoi në këtë kauzë
të gjithë ata!)
Një nga temat më të
rrahura dhe më të përfolura kohët e fundit mbi rishikimin objektiv të historisë është ajo e figurës së
Skënderbeut, e cila në thelbin e saj si figurë pothuajse nuk është prekur
pavarësisht nga pretendimet e atyre që po e mbrojnë figurën e heroit tonë
kombëtar nga sulmet e jashtme. Ndërkaq një studim objektiv i vetë shqiptarëve për
elementin musliman dhe kontributin e tyre në ngritjen e shtetit të parë
shqiptar të vitit të trazuar 1912 ende nuk mund të thuhet se ka. Pavarësisht se
elementi musliman përbën shumicën dërrmuese të trojeve tona ndikimi i tij në
jetën e përditshme shqiptare nuk është theksuar sa duhet nga studiuesit. Një
nga ndjenjat që ka kontribuuar më shumë në mosmarrjen e nismës në këtë fushë është
ajo e inferioritetit karshi komuniteteve të tjera, si dhe ngritja e një
doktrine nacionaliste mbi bazën e thënies së Vaso Pashës: “Feja e Shqiptarit është
Shqiptaria”. Po ashtu duke qenë se elementi musliman nacionalist në themel të Lëvizjes
Kombëtare nuk vuri dallimin fetar, por u mundua që të mos bëjë diferencime në
asnjë mënyrë. Duke përfituar nga ky moment elementi i krishterë u mundua të
fitojë terren dhe zuri pozicione të rëndësishme në qeverisjen e parë shqiptare
pas ngritjes së flamurit kombëtar në Vlorë. Pavarësisht nga kundërshtimet dhe vështirësitë
që hasi qeveria e Vlorës mund të themi se politikanët protagonistë që zunë
postet qeveritare ishin njerëz me shumë influencë në popull dhe kishin një të
shkuar të rëndësishme si funksionarë të lartë të administratës osmane dhe me një
të kaluar tepër aktive si politikanë, administratorë, ushtarakë e diplomatë
osmanë. Meqenëse ishin të angazhuar në jetën politike osmane në forma të
ndryshme kuptohet qartë se ishin edhe të azhurnuar me ndryshimet politike të
kohës, e për pasojë ky grup njerëzish me influencë arritën në përfundimin se
ngritja e flamurit kombëtar dhe shpallja e pavarësisë ishte një imperativ i
kohës kur po jetonin.
Gjithashtu përqindja
muslimane në qeverisjen e Ismail Qemalit ishte shumë e lartë dhe në qeverisjen
zinin poste të rëndësishme Luigj Gurakuqi si katolik dhe Lef Nosi si ortodoks.
Ndërsa në të gjitha nivelet e tjera të qeverisjes mbizotëronte gjerësisht
elementi musliman. Po ashtu edhe gjatë gjendjes transitore deri në ngritjen e
shtetit shqiptar nga Sulejman bej Delvina ishin paria lokale muslimane së
bashku me kastën e hoxhallarëve dhe të shejlerëve ajo që mori në dorë fatet e
vendit dhe e ruajti atë nga dëmet që mund t’i vinin nga të gjitha anët e
mundshme në ato kohë të trazuara lufte dhe paqartësish ndërkombëtare. Gjithsesi
neve na duhet t’i jemi mirënjohës përpjekjeve titanike të të gjithë patriotëve
shqiptarë brenda trojeve etnike, si dhe atyre të diasporës shqiptare ballkanike,
evropiane e më gjerë deri edhe në Amerikë, që dhanë kontributin e tyre politik
e financiar në kalimin e krizës së Luftës I Botërore. Konsolidimi i Shtetit
Shqiptar gjatë periudhës 1920-1929 e vuri elementin musliman përpara një
zgjedhje të papëlqyeshme, ku në shumë raste laicizmi i shtetit u interpretua si
ateizëm megjithëse problemet u trajtuan me kujdes, si dhe klasa e bejlerëve
muslimanë u atakua si e prapambetur politikisht e shoqërisht konfrontuar me
reformat evropianizuese që kërkoheshin. Një ndikim të madh në këto zhvillime
pati edhe doktrina kemaliste, që vinte nga një ringritje e një shteti turk me të
cilin deri dje kishim pasur lidhje të ngushta, jo vetëm shtetërore, por edhe
shpirtërore. Në këto çaste e rëndësishme ishte edhe ngritja e Komunitetit
Musliman Shqiptar në vitin 1923 nën drejtimin e Haxhi Vebi Dibrës një nga
figurat më të shquara në ngritjen e flamurit kombëtar në Vlorë së bashku me Ismail
bej Qemalin. Gjithashtu gjatë një periudhe mungese tre-mujore, gjatë një turi
evropian të Ismail bej Qemalit ishte Haxhi Vebi Dibra ai që e zëvendësoi atë
dhe njëkohësisht u bë organizatori kryesor i rezistencës shqiptare në trojet
tona në verilindje të vendit. Një rol
shumë të rëndësishëm në ruajtjen e ekuilibrave të brendshëm ka pasur edhe
institucioni i Këshillit të Naltë të Gjyqit të Sheriatit i bazuar në Mexhelenë,
një konstitucion, i cili u zëvendësua vetëm në vitin 1930 pas reformave të
thella shtetërore të ndërmarra nga administrata e re e mbretit Ahmet Zogu. Ky
institucion u drejtua për një kohë të gjatë nga rilindësi i shquar Hafiz Ali
Korça. Reformat e viteve 1930 e sidomos ato të pas viteve 1945, ku çdo gjë
fillonte me PKSH-në e mbaronte me atë përfunduan që ndikimi i elementit
musliman në jetën e përditshme dhe politike u shua gradualisht. Ndërkaq askush
nuk mund të thotë se ndikimi i tij ka qenë i vogël dhe vazhdon të jetë i tillë.
Studimet në këtë drejtim nuk duhen lënë pas dore dhe vazhdimisht do vënë
theksi, sidomos deri në vitin 1967, kohë deri kur komunitetet fetare luanin një
rol të rëndësishëm në jetën shoqërore e politike e që më pas u ndaluan me ligj
të ushtrojnë ndikimin e tyre në jetën fetare dhe shoqërore të vendit tonë.
Comments
Post a Comment