Si na solli Islami një botë të re më të shkëlqyer
Si na solli
Islami një botë të re më të shkëlqyer
Kejt
Devajn*
Ne
të gjithë e dimë që me mijëra artikuj familjarë janë shpikur, zbuluar apo
krijuar nga zgjuarsia e skocezëve. Televizioni, penicilina, radari dhe së
fundmi delja Dolli janë disa prej tyre. Por sa nga ne e dinë që kafja, ora,
parfumet, stilografi, instrumentet kirurgjike, pasta e dhëmbëve, kimia, bimët
mjekësore, planifikimi i qytetit, vaksinimi deri edhe boshti me gunga, e kanë
origjinën e tyre në botën muslimane ndërmjet shekujve 7 dhe 17? Shumë prej nesh
në Perëndim janë të pavetëdijshëm për kontributin e pamasë të dhënë nga
dijetarët islamë ne jetën tonë kulturore dhe shoqërore. Në një përpjekje për të
hedhur dritë në këtë “kohë të artë” dhe shumë të gjatë inovacionesh shkencore,
Selim Hasani, kryetar i Fondacionit për Shkencë, Teknologji dhe Civilizim dhe
professor emeritus në Universitetin e Mançesterit ka krijuar një ekspozitë
interactive e quajtur “1001 Shpikje”, e cila u hap kohët e fundit në Qendrën
Shkencore Gllasgou.
Grekët,
Romakët, Kinezët dhe Babilonasit kanë gjithashtu pretendimet e tyre për krijime
të pabesueshme, por thelbi i profesor Hasanit është se kontributi i botës
islame është lënë manash. “Sikur të mos kishin qenë shpikjet muslimane, nuk do
të kishim pasur Renesansën, as edhe civilizimin e sotëm. Librat historikë
perëndimorë përpiqen të kërcejnë nga kohët antike greke tek Njutoni dhe
Ajnshtajni, kështu që kemi një boshllëk të madh dije, i cili nevojitet të
mbushet në interes të kohezionit social dhe kulturor, por edhe për paqen
botërore.
Ky boshllëk
mijëvjeçar është një paqëndrueshmëri në histori, jo një konspiracion, thotë ai.
Megjithatë ai beson se ka ardhur koha për njohjen dhe falënderimet. “Sepse ne
jemi përpjekur ta shohim Islamin si armikun e Perëndimit, si një kulturë,
shoqëri dhe sistem besimi alienë; ne jemi përpjekur ta injorojmë apo ta fshijmë
rëndësinë e tij të madhe për historinë tonë”. Kjo ekspozitë ka të njëjtin
mesazh për jo-muslimanët dhe muslimanët. “Në erën e pas 11 shtatorit ka pasur
një tension të madh në marrëdhëniet ndërkombëtare,” thotë prof. Selim Hasani.
“Unë dua që jo-muslimanët t’i njohin më mirë fqinjët e tyre, por gjithashtu ka
edhe një mesazh për muslimanët e rinj në Britani: të njohin kontributin e
stërgjyshërve. Këta njerëz e kanë shprehur fetarinë e tyre nëpërmjet
kontributeve bamirëse për shoqërine dhe njerëzimin.
Professor
Robert Hillenbrand, drejtor i Qendrës për Studime të Përparuara të Botës Arabe,
me qendër në Universitetin e Edinburgut, gjithashtu beson se kjo ekspozitë
është e kohës. “Bota Arabe është një nga katër lojtarët e mëdhenj globalë, së
bashku me Rusinë, Kinën dhe Japoninë, thotë ai. Studentët skocezë vazhdojnë të
zgjedhin Frengjishten si gjuhë të huaj, por kush mendoni ju se po e çon përpara
planetin në këto 100 vjet? Jo Francezët.”
Më poshtë
po rendisim 10 shpikjet për të cilat duhet të falënderojmë botën muslimane:
Camera
obscura- Dhoma e errët: megjithëse grekët kanë shkruar traktate
mbi optikën do të ishte matematikani i shek. 9-të Al Kindiu, që do të hidhte i
pari themelet e studimeve moderne, duke diskutuar sesi rrezet e dritës ecin në
vijë të drejtë dhe sesi ndikohen nga largësia dhe këndi ivështrimit. Dhoma e
errët u ndërtua nga Ibn Hejtemi ne shek. e 10 dhe libri i tij “Libri i optikës”
vazhdon të citohet nga profesorët e ndryshëm edhe pas 1,000 vjetëve. Përgjatë
praktikës së tij eksperimentale ai përdori termin Bejt el-Muthlim, i cili u
përkthye në latinisht si camera obscura-dhoma e errët. “Libri i Optikës” u
përkthye në latinisht nga shkollari i shquar mesjetar Gerardi i Kremonës dhe
pati një impact të thellë tek mendimtarët e shek. 13 Roxher Bejkon dhe Vitelo,
e deri në punët e fundit të Leonardo da Vinçit.
Kafeja
Më tepër
se 1200 vjet më parë legjenda na tregon se si u zbulua kafeja nga një
arabo-etiopian bari dhish, kur ai vërejti se dhitë e tij gjallëroheshin pasi
ushqeheshin me një lloj kokrre. Ai provoi duke i zierë ato dhe kështu u bë e
njohur më pas si el-Kahava. Ishte një tregtar turk ai që e solli i pari kafenë
në Britani më 1650.
Orët
Më 1206 ishte inxhinieri mekanik
el-Xhazari, i cili punonte për Urtugët, mbretët e Dijarbekirit në Turqi, të
cilit iu ngarkua të shkruante një libër për inxhinierinë mekanike. Aty
përshkruhen 50 aparate mekanike, duke përfshirë orën e parë astronomike me ujë,
një robot humanoid I programueshëm dhe boshtin me gunga.
Furça dhe pasta e dhëmbëve
Na përshkruhet në shek. 6 se Profeti
Muhamed besonte se fryma e keqe dhe mbetjet ushqimore në gojë ishin
antihigjenike, dhe se ai i pastronte dhëmbët e tij me një degë misvaku të hollë
përpara çdo falje. Ndonëse kinezët mund të kenë ndonjë pretendim për një
version të furçes së dhëmbëve të shek. 16, misvaku vazhdon të përdoret edhe
sot, - një kompani farmaceutike zviceriane ka zbuluar prej kohësh aftësitë e
tij kundra bakterieve.
Parfumet
Në enciklopedinë
e shek. 10 el-Tasrif, mjeku dhe kirurgu el-Zahraui përfshin një kapitull që i
përkushtohet “kozmetikës” dhe përpunimit të parfumeve dhe lëndëve parfumuese,
të përdredhura dhe të presuara në forma të posaçme- ashtu si sot parfumet
roll-on.
Bibliotekat
Megjithëse Grekët dhe Romakët kishin
ndërtesa të veçanta për dorëshkrimet e mbledhura rrotë, ato nuk huazonin libra.
Muslimanët filluan të prodhonin libra në shek. 8, sepse ata e dinin se si bëhej
letra dhe u inkurajuan të regjistronin të gjithë eksperimentet e tyre. Kalifi
abasid Memuni i paguante përkthyesit sipas peshës së librit, që ata përkthenin
nga greqishtja në arabisht dhe kjo solli krijimin e një sasie shumë të madhe
librash. Bibliotekat e xhamive quheshin dar el-kutub, ose shtëpitë e librit.
Kimia
Shumë
dijetarë ia kanë dhënë titullin baba i kimisë Xhabir ibn Hajanit, ose në
latinisht Xherber i lindur më 722, djali i një farmacisti nga Iraku. Përdorimi
i metodës eksperimentale në kimi shihet edhe sot e kësaj dite si një veprim që
pati ndikim të madh në shkencat.
Stilografi
Përpara se penat të zhvilloheshin në ato që ne njohim sot
përdoreshin instrumente të tjera shkrimi, kalemi ose pena e kallamit. Kjo lloj
pene gjeti përdorim të gjerë në vendet e Gjirit Arabik dhe çdo lloj stili
shkrimi kërkonte nga një penë të ndryshme kallami e prerë me një kënd të
caktuar. Kaligrafët zakonisht përdornin bojërat e bëra nga vetë ata dhe që i
mbanin secret recetat e prodhimit. Shkrimet më të mirënjohura të arabishtes
janë kufiku dhe naskhi. Kaligrafia përdoret edhe sot për të shkruar libra
Kurani.
Instrumentet kirurgjike
Në
enciklopedinë e tij që u përmend më sipër, Zahraui ka paraqitur një koleksion
prej më tepër se 200 veglash kirurgjike. Skicimi i tyre ishte aq i saktë saqë
ato kanë pësuar pak ndryshime në këto 1,000 vjet dhe ishin këto ilustrime që
çuan në themelimin e kirurgjisë në Evropë.
Posta dhe letrat
Në shek. 14 në Indi korrierët ia
dërgonin mesazhet e tyre sulltanit musliman në Delhi. Një njeri, i cili mbante
një shkop me zile bakri në majë vraponte me shpejtësi me aq sa kishte mundësi
në një largësi sa një e treta e miljes (rreth 630m) dhe tjetri kur dëgjonte
zhurmën e zilkave bëhej gati të merrte postën. Kjo punë kërkonte që mesazhi të
udhëtonte 5 ditë nga çdo cep i Indisë për në kryeqytet.
Kejt Devajn është gazetare e “The
Herald” e përditshme e mirënjohur britanike.
Comments
Post a Comment