Islami dhe kalifati
Politika në të kaluarën historike të
Islamit
Roald A. Hysa
Hyrje
Politika është një element i pandarë i të
kaluarës Islame por nuk mund ta pohojmë këtë për ditët e sotme për vetë
rrethanat dhe kushtet që po përjetojnë vendet Islame. Ajo gjithmonë ka qenë
shoqëruese e Islamit për vetë faktin se ai nuk është thjesht një fe por është
edhe një sistem jetese, edhe një sistem social, edhe një sistem drejtimi
politik. Megjithë tentativat për ta ndarë Islamin nga politika dhe për të
ndërtuar një analogji ordinere me të krishterët, kjo nuk ka vend kur bie fjala
për Islamin dhe të kaluarën e tij. Të gjithë ato që e sulmuan kalifatin dhe
kërkuan domosdoshmërisht shkatërrimin e tij, kërkuan dhe u imponuan me anën e
kësaj fryme. Shteti është shtet dhe feja është ajo që merret me shpirtin e
individit. “Jepi Cezarit atë që është e Cezarit”. Kjo thënie e Jezu Krishtit në
Bibël u transformua në kredo për ndarjen e Kishës nga Shteti në të gjitha
vendet perëndimore, të cilat patën arsye të forta që ta bënin këtë gjë[1].
Kjo thënie u shfrytëzua barbarisht sipas konjukturave, leverdive dhe rrethanave
nga ata që e dëshironin një ndarje të tillë sepse kjo thënie mund të kuptohet
edhe që duhet t’i jepet haku i vet shtetit dhe njëkohësisht Zotit i do dhënë
haku i vet dhe nuk mund të kesh një sjellje të ndryshme në jetën e përditshme
dhe një tjetër për në kishë. Por punët rodhën ashtu siç iu leverdiste atyre që
e donin këtë gjë dhe në fund ia dolën mbanë që ta ndanin pushtetin nga kisha
duke kujtuar këtu se Kisha në përgjithësi nuk kishte lënë mbresat e duhura te
besimtarët e vet[2].
“Ta shohësh të arsyeshme shuarjen në tortura të një njeriu tjetër, të cilit ia
dëshiron shpëtimin me gjithë zemër, qoftë edhe kur nuk e ka ndërruar fenë, e
them troç, mua kjo më duket mjaft e çuditshme dhe, ma do mendja, kështu mendon
cilido”[3].
Këto janë fjalët e Xhon Lokut, filozof dhe mendimtar i krishterë, për atë që
mund ta cilësojmë fenomeni i inkuizicionit, por nuk po zgjatemi më tej rreth
kësaj çështjeje. Menjëherë pas kësaj sulmuan ashpërsisht Perandorinë Osmane
duke e mbiquajtur “I Sëmuri i Bosforit” dhe veçanërisht personin e Sulltanit, i
cili ishte njëkohësisht edhe kalif, dmth, ishte sundimtari civil dhe
njëkohësisht përfshinte nën këtë titull edhe drejtuesin kryesor të fesë, i
mbështetur nga “Veziri i Madh (sot kryeministri)” dhe Divani (kabineti) i tij,
po ashtu edhe nga institucioni i Shejhul Islamit[4].
Ky i fundit zgjidhej që të ishte një dijetar i madh feje i asaj kohe dhe
njëkohësisht kishte edhe një këshill të përbërë nga dijetarë të tjerë me të
cilët konsultohej vazhdimisht për ato çështje të rëndësishme kur ai vetë nuk
ishte në gjendje të merrte një vendim dhe ishte shumë e rëndësishme si çështje
për të marrë një vendim, vetëm prej atij. Shumë herë Shejhul Islami, e ka
kundërshtuar energjikisht një vendim apo fermanet që Sulltani kërkonte të
nxirrte, duke rrezikuar kështu jo vetëm postin e vet por edhe kokën e vet duke
mos pranuar që të kryhej një veprim jo i duhur. Po ashtu historia islame është
e mbushur me shumë shembuj kur dijetarë të mëdhenj muslimanë kanë kundërshtuar
sundimtarët[5]
për vendimet e tyre të padrejta duke vënë, pa dyshim, jetën e tyre në rrezik,
po ashtu siç edhe ka pasur prej tyre që iu është dëgjuar fjala dhe sundimi i
shumë kalifëve ka qenë i shkëlqyer sepse kanë ndjekur rrugën e drejtë. Pra,
vazhdimisht kanë qenë dijetarët ata që e kanë drejtuar kalifatin duke nxjerrë
ligjet e ndryshme në bashkëpunim me kalifët, sundimtarët dhe sulltanët duke
bërë përpjekjet maksimale për të arritur zgjidhjet më optimale për një shtet
islam të mirëqeverisur.
Fillesat
historike
Fillesat historike i gjejmë qysh në embrion
kur për herë të parë i zbriti Xhibrili Profetit Muhamed a.s. dhe i tha “Lexo”!
Pak më vonë Muhamedi a.s. nisi misionin e vet profetik duke i thirrur njerëzit
në Islam. Fillimisht e besoi gruaja e vet dhe më pas iu drejtua rrethit të tij
më të afërt njëkohësisht për t’i udhëzuar në rrugë të drejtë por edhe për të
pasur mbështetjen e tyre të fuqishme. Qysh në fillimet e thirrjes së tij
Profeti Muhamed a.s. ndoqi një strategji të caktuar, atë të kthimit në
muslimanë të parisë së Mekes duke menduar që ato do të kishin ndikim të madh në
popull, nëse do të ktheheshin në muslimanë. Njëkohësisht paria e Mekes ishin
edhe të parët e fiseve të tyre kështu që me kthimin e tyre në Islam do të
kthehej i gjithë fisi dhe do të besonte. Njëkohësisht gjatë thirrjes së tij
drejtuar mekasve ai ndoqi një politikë të urtë dhe të suksesshme duke krijuar
mbështetje në disa kategori njerëzish duke filluar nga më të thjeshtit e deri
tek ata që kishin ndikim të ndjeshëm në Meke. Nga robërit siç ishte Bilali,
tregëtarët siç ishte Ebu Bekri e deri te kryetrima siç ishin Hamzai, ungji i
vet, e Omer Faruku. Gjatë 13 vjetëve në Meke kjo ishte politika dhe strategjia
që ndoqi Profeti a.s. dhe shokët e tij. Meqenëse nuk mund të vazhdohej kështu
dhe pasi kishte pasur disa takime me medinasit dhe pasi iu kishte marrë besën
atyre duke bërë një marrëveshje të mirëfilltë, ku ata do ta respektonin si të
parin e tyre dhe do ta ruanin atë me çdo kusht, i vjen Urdhëri Hyjnor, të
Dërguarit të Allahut që të emigrojë për në Medine ku jeta e tij ishte shumë më
e sigurtë për të vazhduar në rrugën e caktuar nga Allahu, Thirrjen Islame.
Por tashmë politika dhe strategjia e Profetit
a.s. ndryshojnë në bazë të kushteve dhe rrethanave të reja të krijuara pas
ardhjes së tij në Medine. Nga një grup në pakicë tashti muslimanët janë shumica
e qytetit dhe shumë mirë mund të fillojnë nga zbatimi i ligjeve islame. Tamam
në këtë pikë kyçe fillon edhe një ndryshim rrënjësor në Shpalljen Hyjnore. Deri
në ato çaste Shpallja ishte përqëndruar në çështjet e besimit por tashmë
fillojnë t’i zbresin ajetet që kanë të bëjnë me ligjet e ndryshme të Sheriatit
Islam. Të gjithë dijetarët, Hixhretin Profetik e shohin si një pikënisje të re
të Historisë Islame. Pikërisht në këto kohë në Medine jetonin disa fise
hebrejsh me të cilët Profeti nënshkruan një traktat bashkëjetese[6]
paqësore si kryetar i Shtetit Islam të ngritur në Medinen e Shndritshme
(asokohe quhej Jethrib), duke hapur një faqe të re dhe të lavdishme për të
gjithë historinë e njerëzimit. Kjo marrëveshje bashkëjetese dhe të 52 pikat[7]
e saj përbëjnë marrëveshjen e parë demokratike për të gjithë historinë botërore
dhe Muhamedi a.s. është i pari udhëheqës, i një shteti të ngritur me baza
demokratike. Në këto çaste për të cilat po flasim Profeti fillimisht zgjodhi
ngritjen dhe konsolidimin e Bashkësisë së re Islame në Medine, e cila do të
përforconte njëkohësisht edhe pozitat e pushtetit të ri që po ngrihej. Ai
ndërmori një varg të ri reformash dhe shumë shpejt atij iu desh të ballafaqohej
me problemet në rritje për shtetin e sapolindur islam por për ta amortizuar
sadopak këtë ndryshim Ai (a.s.) ndoqi një strategji të urtë duke i vëllazëruar
të ardhurit me vendasit (Muhaxhirët me Ensarët). Një problem tjetër, tejet delikat,
ishte ai i plaçkitjes së pasurive të muslimanëve të emigruar në Meke.
Njëkohësisht prej Mekes vinin kërcënimet e vazhdueshme të idhujtarëve që
kërkonin ta shkatërronin me çdo kusht qelizën e sapolindur të shtetit islam dhe
vjen Beteja e Bedrit ku muslimanët triumfuan plotësisht ndaj armiqve të tyre,
idhujtarëve kurejshitë. Pas një serie betejash ku ajo më e rëndësishmja është
Beteja e Uhudit, vjen Marrëveshja e Hudejbies ku Muhamedi a.s. arrin një
marrëveshje prej 4 pikash[8]
me politeistët mekas. Pavarësisht se mekasit dilnin të favorizuar nga kjo
marrëveshje Profeti Muhamed a.s. e nënshkruan atë duke parë leverdinë e saj,
sepse i siguronte dhjetë vjet paqe dhe mbajti shpresën, se Zoti do ta përkrahte
dhe do t’i jepte zgjidhje, që ajo pikë ku flitej për kthimin e muslimanëve të
arratisur nga Meka, kurejshitëve politeistë, do të binte shumë shpejt. Dhe
mrekullia ndodhi: Ebu Busejri[9]
arratiset nga Meka dhe Profeti i detyruar nga marrëveshja ia kthen atë mekasve
porse gjatë rrugës ai iu ikën përsëri mekasve dhe vendoset diku afër bregut të
Detit të Kuq dhe prej aty së bashku me shumë muslimanë të tjerë krijuan një
grup të fuqishëm dhe sulmonin vazhdimisht karvanet e mekasve duke iu sjellë
dëme të mëdha. Në këtë pikë mekasit meqë zona ku ishin strehuar ikanakët ishte
jashtë juridiksionit të Muhamedit a.s., dorëzohen dhe kërkojnë anullimin e
kësaj pike në Marrëveshjen e Hudejbies dhe duke u kthyer kështu në një tjetër
fitore politike të Profetit Muhamed a.s. dhe muslimanëve. Një tjetër veprim i
urtë dhe me shumë largpamësi ishte ai pas çlirimit të Mekes, që edhe ky çlirim
po të shqyrtohet përbën një taktikë e stratagjemë me të vërtetë të veçantë në
Historinë e Strategjive ushtarake. Pasi Profeti i Zotit i kreu adhurimet e
duhura duke e pastruar Qaben tërësisht nga idhujt e putat dhe pasi u fal në të
shpalli një amnisti[10]
të përgjithshme për të gjithë mekasit duke ua garantuar jetën, mallin dhe
shtëpitë të gjithë mekasve. Pra, ai u soll shumë më butë me kundërshtarët duke
mos i përndjekur ata dhe duke mos vepruar siç vepruan kundërshtarët e tyre me
ta. Kështu mund të vazhdojmë të japim shumë shembuj nga historia politike e
Muhamedit a.s. por po japim vetëm këto duke i konsideruar se janë më
kuptimplotit dhe të vendosur në pika kyçe të historisë islame.
Kalifi
dhe kalifati
Ofiq që përfshin udhëheqësinë më të lartë të
të gjithë Komunitetit Musliman Botëror dhe zëvendësin e Profetit Muhamed a.s.
Nën udhëheqjen e Muhamedit shteti musliman ishte teokratik me Sheriatin,
principet fetare dhe morale Islame, si ligj për vendin, ku ato zbatoheshin me
rigorozitet të plotë. Zëvendësit e Muhamedit a.s., kalifët nën shembullin e
tij, ishin edhe udhëheqës shekullarë edhe fetarë. Sunitët (ndjekësit e Sunetit,
rrugës dhe zakoneve profetike) që përbëjnë pjesën më të madhe të Muslimanëve, rreth
80% në shkallë botërore dhe të gjithë dijetarët e Ehli Sunetit e konsiderojnë
periudhën e katër kalifëve të parë, si Kohën e Artë të Islamit. Gjatë të gjithë
historisë së Islamit çështja e kalifatit ka shkaktuar më tepër kundërshtime se
sa të gjithë çështjet e tjera. Bazuar nën shembullin e katër kalifëve të drejtë
dhe shokëve të Profetit a.s., kalifi duhet të ishte nga kurejshët dhe
duhej të zgjidhej në atë vend edhe me aprovimin e një këshilli përfaqësues të
të gjithë muslimanëve dhe ishte përgjegjësi kryesor për zbatimin e Ligjit
Hyjnor si dhe për përhapjen e Islamit.
Ndërsa në të kundërt Shiitët besojnë
që Profeti vetë kishte caktuar dhëndrin e tij Aliun, edhe si zëvendës tokësor, edhe
shpirtëror, dhe pranojnë pasardhësit e Aliut (nga Fatimja, e bija e Muhamedit
a.s.) si pretendentët legjitimë të Kalifatit.
Zëvendësit
e drejtpërdrejtë (Hulefai
Rrashidinët)
Muhamedi a.s. vdiq në 632 duke mos lënë
udhëzime për qeverisjen e ardhshme të muslimanëve. Një grup udhëheqësish
muslimanë u takuan në Medinë (Arabi Saudite), asokohe kryeqyteti i botës
muslimane dhe zgjodhën Ebu Bekrin, vjehrrin e Muhamedit a.s. dhe shokun
e tij më të ngushtë, të udhëhiqte muslimanët. Ebu Bekri mori përsipër titullin
e “Khalif Resul Allah” (Zëvendës i të Dërguarit të Zotit).
Omeri u bë kalifi i dytë
më 634. Në shtratin e vdekjes, Ebu Bekri caktoi Omerin si zëvendësin e tij dhe
të gjithë anëtarët më të rëndësishëm të bashkësisë muslimane e pranuan
menjëherë Omerin si kalif. Nën udhëheqjen e tij mori rrugë zgjerimi i Islamit
jashtë Arabie. Egjipti, Siria, Iraku dhe Mesopotamia veriore u bënë territore islame
dhe ushtritë persiane u mundën disa herë. Omeri i shtoi titullit të kalifit “Emirul
muminin” (Udhëheqës i besimtarëve). Pas Omerit e merr kalifatin Osman ibn
Afani dhe menjëherë pas tij e merr Kalifatin dhëndri dhe djali i xhaxhait të
Profetit a.s., Ali ibn Ebi Talibi.
Nga Medineja, kalifati shpërngulet në Damask
nga Muavija dhe qëndron aty deri në vitet 750 e.r. Kalifët Umajadë
(661-750) janë pasardhësit e Muavisë prej fisit të Benu Umejes dhe prej
këndej vjen edhe kalifët umajadë. Ndërsa Kalifët Abasidë
(750-1258) janë nga pasardhësit e Abasit, xhaxhait të Profetit Muhamed
a.s. dhe prej tij vijnë më pas kalifët abasidë. Nga Damasku, abasidët e
zhvendosin kryeqytetin e kalifatit në Bagdad dhe më pas e kalojnë kryeqytetin e
kalifatit në Kairo (1261-1517). Gjatë kësaj kohe kanë kaluar një seri kalifatesh jetëshkurtëra në
Afrikën Veriore si ai i Aglebidëve në Tunizi, Almohadëve dhe i Idrisidëve në
Marok si dhe i Fatimidëve në Kajro. Në 929 Abdurrahmani III pasardhës i
familjes umajade ngre kalifatin e tij me kryeqytet Kordovën duke rivalizuar për
nga shkëlqimi Damaskun dhe Kajron, asokohe metropole të mëdha të botës islame
dhe të Lindjes. Jetëgjatësia e kalifatit kordovan, i cili copëzohet në emirate
të shumta zgjati deri më 1236 kur Kordova u pushtua nga mbreti i krishterë
Ferdinandi III i Kastilies. Ndërsa në Indi ka sunduar Dinastia Mogule për
treqind vjet (1526-1857) me një shkëputje të shkurtër 15 vjeçare
(1540-1555).
Selimi I (1470?-1520) Selim
Yavuzi (I vrenjturi), i cili e zgjeron shumë hartën e pushtimeve të osmanëve.
Siguron fitore të lehta në Siri dhe më në fund me një marshim të shpejtë kalon
Gadishullin e Sinait brenda pesë ditëve kap dhe e ekzekuton sulltanin e
Mamlukëve në Egjipt. Pas kësaj Roja e Dy Qyteteve të Shenjta, Mekes dhe Medines
ia dërgon çelsat e dy qyteteve të shenjta atij ne Kajro, kështu që sulltanët
osmanë qysh me sulltan Selimin ngrihen në gradën e kalifit, mbrojtësit të të
gjithë botës Islame.
Përhapja
e Islamit pjesë e politikës dhe e strategjisë së të gjithë kalifëve e
sundimtarëve muslimanë
Muhamedi a.s. qysh në gjallërinë e vet arriti
ta shohë të gjithë Arabinë të islamizuar dhe që iu përgjigjën me grupe të mëdha
thirrjes së Profetit dhe e pranuan atë si kalif e kryepar dhe fenë e tij si të
tyren. Pas marrjes së kalifatit prej Ebu Bekrit, ai mendonte vazhdimisht për
amanetin që i kishte lënë Profeti Muhamed a.s. para se të vdiste që muslimanët
t’i drejtoheshin Bizantit dhe me këtë detyrë ngarkoi Usamen. Kështu nis përhapja
e Islamit jashtë Arabie dhe duke mbrritur përfundime të shpejta dhe të
habitshme për të gjithë historianët[11]
që merren me studimin e qytetërimeve të ndryshme. Ndërsa brenda fillimeve të
shek. VIII (711 e.r.)[12]
kalifati shtrihej qysh prej brigjeve të lumit Ind (Indi) dhe përfundonte në
Andaluzi (Spanjë)[13].
Mbrrin në Lion dhe frenohet përhapja e tij në Puatje më 732 e.r. prej Karlit të
Madh, Martelit. Një çast shumë të rëndësishëm në përhapjen e Islamit është
marrja në dorëzim e Jeruzalemit prej Omer ibn Hatabit, kalifi i dytë që erdhi
pas Ebu Bekrit dhe që arriti një marrëveshje të rëndësishme me të krishterët që
asokohe kishin kontrollin e qytetit të shenjtë të Jeruzalemit.
Sulltan Mehmet Fatihu (1432-1481)[14],
i njohur gjerësisht në histori nën ofiqin Pushtuesi, ishte ai që pushtoi
kryeqytetin bizantin të Kostandinopojës (sot Stambolli) dhe e bëri kryeqytetin
e perandorisë së tij. Një nga sulltanët e mëdhenj të Turqisë Osmane (1444-’46
dhe 1451-‘81). Mehmeti e merr qytetin e Kostandinopojës më 1453, kështu duke
shkatërruar mbeturinat e fundit të Perandorisë Bizantine. Në vitet që pasuan ai
e ringren Kostandinopojën me një shkëlqim të ri duke ndërtuar xhami madhështore
e objekte të tjera publike. Ndërkaq ai e zgjeron sundimin Osman në Greqi,
Serbi, Bosnje dhe Shqipëri, dhe në pjesën më të madhe të territoreve përreth
Detit të Zi. Mehmeti II gjithashtu kodifikoi ligje të ndryshme dhe themeloi një
shkollë ku përgatiteshin zyrtarë në shërbim të Perandorisë. Të gjitha këto
pushtime u iniciuan dhe u realizuan nën flamurin e Islamit dhe përhapjen e tij.
Po ashtu vazhdoi politikën e tij të ekspansionit edhe sulltan Selimi (për të
cilin folëm më lart) por pasardhësit e mëvonshëm të Portës së Lartë (Babi Ali –
Top Kapi) nuk ndërmorrën lëvizje të tjera pushtuese dhe u kufizuan fillimisht
në ruajtjen dhe administrimin e territoreve të Perandorisë Osmane deri sa
filluan të tërhiqen pjesë-pjesë nga presioni i jashtëm i Fuqive të Mëdha siç
janë rastet me Francën Napoleonike, Perandorinë Ruse, Austrohungareze etj. Pra,
në çastin kur sulltanët hoqën dorë nga politika e tyre ekspansioniste nisi
rënia dhe rrudhja e kufinjve të Perandorisë Osmane, e cila në këto kohë
dominonte në tre kontinente Afrikë, Azi dhe Evropë. Territoret e saj nisnin
qysh nga Maroku e përfundonin në Armeni e në kufinjtë e Afganistanit,
përfshinin totalisht Ballkanin dhe të gjithë Gadishullin Arabik. Nga njëra anë
e Perandorisë lindte dielli e nga ana tjetër perëndonte.
Diplomacia dhe
marrëdhëniet ndërkombëtare
Marrëdhëniet ndërkombëtare kanë qenë një nga
pikësynimet e Profetit Muhamed a.s. qysh në gjallërinë e vet dhe këtë na e
bëjnë me dijeni të gjitha biografitë e hartuara nga biografët e tij, të
hershmet dhe të vonshmet. Qysh në fillimet e veta në Medine për ta plotësuar sa
më mirë misionin e vet universal për të cilin ishte dërguar, ai i drejtohet
sundimtarëve më të mëdhenj të asaj kohe. Janë shumë të mirënjohura mesazhet e
Muhamedit a.s. drejtuar disa sundimtarëve të fuqishëm të botës së atëhershme
si: Heraklitit të Bizantit, Khosroes së Persisë, Nexhashiut të Etiopisë,
Mukokasit të Egjiptit etj, që ishin në kufi me arabët. Disa prej tyre janë
ruajtur në arkivat dhe muzetë osmane siç është edhe rasti i Kuranit të Osmanit,
një nga kopjet më unikale të ruajtura deri sot.
Teksti i Mesazhit ishte i njëjtë në atë që
ftonte ndërsa reagimet e këtyre sundimtarëve ishin të ndryshme. Normalisht ai
niste me “Bismilahin” dhe vazhdonte “Prej Muhammedit, robit të Zotit dhe të
dërguarit të Tij...”[15];
ose “Prej Muhammedit, Pejgamberit të Allahut...”[16].
Këto mesazhe përmbanin Thirrjen Islame drejtuar këtyre mbretërve e
sundimtarëve, nga të cilët vetëm Nexhashiu, perandori i Etiopisë e pranon
Muhamedin si të dërguarin e Zotit. Ndërsa të tjerët në një mënyrë ose tjetrën e
refuzuan atë por që shumë shpejt do të shihnin perandoritë e tyre t’i
nënshtroheshin ushtrive muslimane. Pra, përpara se ta shihnin fundin e sundimit
të tyre, Muhamedi iu është drejtuar ta pranonin Islamin në mënyrë paqësore.
Le të kalojmë më tej. Thuhet se Harun
Er-Rrashidi (766-809) ka shkëmbyer dhurata me Karlin e Madh, duke i dhuruar
atij një orë dhe një tabelë shahu të vyer. Madje Karli i Madh u tremb prej orës
duke e kujtuar atë një djallëzi të “të pabesëve”.
Ndërsa Mehmet Fatihu i famshëm përpara se të
niste pushtimin e Kostandinopojës vendosi marrëveshje armëpushimi e traktate
miqësie me Hungarinë, Raguzën, Venedikun etj[17].
Ndërsa më 1456 Franca[18]
lidh një aleancë të ngushtë me Perandorinë Osmane dhe për të vazhduar më tej
rreth kësaj çështjeje mund të flasim pambarimisht por synimi i këtij shkrimi
nuk është ky. Pra, siç mund të vërehet qartë ka pasur gjithmonë një vijimësi në
praktikat e marrëdhënieve diplomatike dhe më pas me sulltan Sulejmanin e
Mrekullueshëm (Kanunin) dhe nën sulltan Selimin, Perandoria Osmane nëpërmjet
pushtimeve në Evropë dhe marrëveshjeve diplomatike e fut në gjendje varësie të
gjithë Evropën, kështu që ia arrin të kontrollojë të gjithë politikën botërore
të asaj kohe, duke mos pasur rivalë politikë dhe ushtarakë për çastin.
Osmanët
dhe kohët moderne
Qysh nga shekulli XIII monarkë të ndryshëm
mbajtën shumë herë padrejtësisht titullin e kalifit. Këtij titulli që e mbajtën
edhe sulltanët osmanë, iu dha një rëndësi e veçantë prej tyre nga fundi i
shekullit XIX me afrimin në Lindje dhe fuqizimin e shteteve të krishtera, duke
e emfatizuar rolin e kalifit në përpjekje për të gjetur mbështetje nga
muslimanët që jetonin jashtë sundimit të tyre. Perandoria Osmane u rrëzua gjatë
Luftës së Parë Botërore (1914-1918). Pas lufte nacionalistët turq shfronëzuan
sulltanin dhe më së fundi kalifati pushoi së ekzistuari (Mars 1924) nga
Asambleja e Madhe Kombëtare Turke. Heqja e kalifatit solli druajtje dhe hutim
në shumë pjesë të botës muslimane dhe shumë protesta u drejtuan kundra qeverisë
turke për këtë veprim. Një pas një, mbreti Hysen ibn Ali i Hixhazit (tashti
krahinë e Arabisë Saudite), drejtoi thirrje për titullin e kalifit nën cilësinë
e pasardhësit të drejtpërdrejtë të familjes profetike dhe kontrolluesit të të
dy qyteteve të shenjta, Mekes dhe Medines. Megjithatë, thirrja e tij u prit pa
vëmendjen e duhur jashtë Palestinës, Sirisë dhe pjesëve të ndryshme të Arabisë
Saudite. Nënshtrimi i Hixhazit më 1925 nga Abdyl Aziz ibn Saud (krijuesi i
Arabisë Saudite moderne), sundimtari i Nexhdit në Arabi, e bëri thirrjen e
Hysenit edhe më të pavlefshme.
Një kongres musliman i mbajtur në Kajro më
1926 për të zgjedhur një zëvendës të pranueshëm dështoi dhe përfundoi në një
apel botës muslimane për të punuar së bashku për të ristabilizuar kalifatin.
Sidoqoftë qysh prej Luftës së Dytë Botërore preokupimi i kombeve muslimane ka
qenë pavarësia kombëtare dhe problemet ekonomike dhe ringritja e kalifatit
tashti për tashti nuk duket aq e rëndësishme. Tashmë 51 vende të ndryshme me
shumicën e popullsisë muslimane janë grumbulluar në atë që quhet Konferenca e
Vendeve Islamike ku bën pjesë edhe Shqipëria. Por ky organizëm nuk ka atë efekt
dhe atë shkëlqim që i sollën kalifatet e ndryshme Islamit.
[1] “Përsëri ai mbetej ajo botë e mbyllur e një shoqërie që arriti të
bashkojë me dhunë gjymtyrë të reja (compelle intrare), por që i përjashtonte të
tjerët, duke u dalluar për një racizëm të vërtetë fetar”. “Qytetërimi i
Perëndimit Mesjetar”; Jack Le Goff; B. Toena F. Soros; Tiranë 1998; fq. 185.
[2] “Për gati një mijë vjet forca kryesore në qytetërimin perëndimor ishte
Krishterimi. Më pas rreth vitit 1725; ai papritmas, filloi tatëpjetën dhe në
shoqërinë intelektuale praktikisht u zhduk”. “Qytetërimi”; Keneth Clark;
Shtëpia e Librit; Tiranë 2000; fq. 251.
[3] “Letër për tolerimin”; John Locke; Plejad; Tiranë 2002; fq. 14.
[4] Institucioni i Shejhul Islamit me këshillin e tij, nëse do të bënim
një krahasim, i përngjan parlamentit të sotëm dhe kryetarit të parlamentit, me
ndryshimin që të parët zgjidheshin nga dijetarët e shquar të fesë.
[5] Për më gjerë shih: “Për ju, o trashëgimtarë të Profetit a.s.”;
Abdullah Nasih Ulvan; Biblioteka “Muhamed Ikbal”; Shkup 1993; fq. 26-32.
[6] Për më tepër rreth kësaj teme shih: “Muhamedi a.s. Pishtari ndriçues”;
Bashkim Aliu; Furkan Ism; Shkup 2000; fq. 236-241.
[7] Po aty; 236-241.
[8] “Muhamedi a.s. Pishtari ndriçues”; Bashkim Aliu; Furkan Ism; Shkup
2000; fq. 333.
[9] Po aty; fq. 339.
[10] Po aty; fq. 379.
[11] “Por Muhameti, profeti i Islamit, predikonte një doktrinë më të
thjeshtë, e cila u pranua menjëherë dhe u dha pasuesve të saj atë ndjenjë
solidariteti të pathyeshëm, që u pat prirë dikur legjioneve romake. Brenda një
kohe çuditërisht të shkurtër – rreth 50 vjet – bota klasike u nënshtrua”.
“Qytetërimi”; Keneth Clark; Shtëpia e Librit; Tiranë 2000; fq. 29.
[12] “Qytetërimi i Perëndimit Mesjetar”; Jack Le Goff; B. Toena F. Soros;
Tiranë 1998; fq. 148.
[13] “Europa Islamica, L’Espansione, 1492: La Ricoquista – Il segno di una
civilta’”; Pedro Martinez Montavez, Carmen Ruiz Bravo; Istituto Geografico De
Agostini; Novara 1991; fq.
[15] “Muhamedi a.s. Pishtari ndriçues”; Bashkim Aliu; Furkan Ism; Shkup
2000; fq. 341.
[16] Po aty; 342.
[17] Historia e Përgjithshme Koha e re (1453-1789); Dr. Skënder Rizaj;
Fakulteti Filozofik; Prishtinë 1985; fq. 12.
[18] Po aty; fq. 14.
.jpg)
.jpg)
Comments
Post a Comment