Palestina

Palestina dhe fillimi i erës islame

 

Rozher Garodi

Në 638 e.r., kur muslimanët hynë në Palestinë, ishte “një pushtim i lehtë” siç e përshkruan historiani arab Baladhuri. Ishte një çlirim sepse nuk ishin arabët që po vinin, por Islami. Arabët kishin qenë aty për më tepër se tre mijë vjet: Amoritët, Kananitët e të tjerë me origjinë dhe kishin migruar nga Gadishulli Arabik. Në 638-ën një valë e re migrantësh prej Arabie solli Islamin.

Muslimanët nuk e konsiderojnë Islamin si një besim midis të tjerëve, por si përmbushjen e mesazhit hyjnor tashmë të zbuluar. Në Librin e Zbulesës të Islamit ne lexojmë urdhërin që pason:

“Thuaj: Ne i kemi besuar Allahut, edhe asaj që na u zbrit neve edhe asaj që i është zbritur Ibrahimit, Ismailit, Isakut, Jakubit dhe pasardhësve. Edhe asaj që i është dhënë Musait dhe Isait, edhe asaj që u është zbritur të gjithë pejgamberëve nga Zoti i tyre. Ne nuk bëjmë kurrfarë dallimi në mes tyre dhe ne vetëm Atij i jemi dorëzuar”. (Kurani, 3:84).

Kështu që Islami iu shfaq hebrejve në Palestinë si trashëgimtar i Ibrahimit dhe i Musait, dhe të Krishterëve si Jezusi i ndershëm – jo si hipostaza greke e Nikeas - por si një i Dërguar i Zotit, si një profet, një apostull, dhe një Mesih, i lindur nga një virgjëreshë:

“Mesihu Isa, bir i Merjemes, ishte vetëm i dërguar i Allahut. Ishte fjalë e Tij (bëhu) që ia drejtoi Merjemes dhe ishte frymë (shpirt) nga Ai”.

E krahasuar me intolerancën e perandorëve bizantinë, ardhja e Islamit ngjau si një çlirim për Hebrejtë dhe të Krishterët ‘heretikë’, ose e thënë me fjalë të tjera, për pothuajse të gjithë popullsinë e asaj zone përveçse për pushtuesit Greko-Bizantinë. Kjo është arsyeja që kur Muslimanët hynë Palestinë e Siri, ato u mirëpritën nga masat si çlirimtarë. Tashmë populli ishte i përgatitur fetarisht për monoteizmin e pastër Islam, që i njihte Abrahamin, Moisiun dhe Jezusin si të dërguar të Zotit dhe si pararendës të profetit të fundit Muhamed.

Kronikani hebre Bar Hebreus thërriste: ‘Zoti i dërgoi Arabët të na çlironin nga Romanët. Ne shpëtuam nga mizoria e Grekëve, dhe urrejtja e tyre për ne’.

Fanatizmi shtypës i perandorëve na ndihmon neve të kuptojmë pse fati i këtij vendi u ndryshua kryekëput në betejën vendimtare të Jarmukut më 20 gusht 636. Edhe përpara betejës një rebelim i kishte ndarë më dysh Armenët e Krishterë me ushtrinë perandorake. Në kulmin e betejës, Siriano-Arabët e Krishterë u tërhoqën, kështu që pushtuesit Grekë u gjendën duke luftuar të vetëm dhe u shpartalluan totalisht. Ushtritë Muslimane mbrritën në Damask pa incidente të mëtejshme. Në Jeruzalem patriarku ortodoks Sofroni kërkoi paqe me kusht që Kalifi Omer ibn Hatabi të vinte vetë në qytet dhe t’i garantonte personalisht pikat e paqes. Historianët arabë na tregojnë që Kalifi duke hyrë në Jeruzalem me thjeshtësinë dhe modestinë më të madhe nuk e pranoi ftesën e Patriarkut për t’u falur në një nga kishat e qytetit. Kishte frikë, shpjegoi ai, se mos Muslimanë tepër të zellshëm mund ta përdornin këtë si një pretekst për të ngritur një xhami në vend të kishës për të përkujtuar kalimin e tij.

Të vetmit ata që duhej të largoheshin nga Palestina ishin ish-pushtuesit grekë.

Kalifi nxorri një proklamatë, ku i thërriste të gjithë Popujt e Librit (Hebrejtë, Krishterët dhe Muslimanët) të bashkoheshin. Ai garantonte sigurinë e të gjithë banorëve dhe të pronave të tyre dhe këmbëngulte në respektin e duhur për murgjërit e krishterë: ‘Mos i bezdisni ata që jetojnë të tërhequr nga bota, kështu që ata të mundin të vazhdojnë të përmbushin betimin e tyre.

Rapaporti e përmbledh situatën kështu:

Na duhet të pranojmë që, në fillimet e Mesjetës një proklamatë e tillë, e cila në tërësi është me respekt nga Trupat Muslimane është shumë e moderuar. Ata ishin dukshmërisht të drejtë dhe tolerantë. As perandorët e Bizantit as peshkopët e Kishës nuk kishin shprehur ndonjëherë ndjenja të këtilla në emër të dikujt që predikonte një besim të dashurisë. Një dokument si proklamata e Kalifit (thirrja e kalifit Omer, ‘sh.p.’) duhet të ketë bërë një përshtypje të thellë jo vetëm në Hebrejtë por edhe te të Krishterët. Të parët kishin pësuar shtypjen, ndërsa të pasmit ishin persekutuar nga shteti i Kishës për pikëpamjet e ndryshme fetare. Të gjithë ata, përveç kësaj, kishin qenë nën varësinë e zgjedhës së nënpunësve civilë dhe ngarkesën e taksave të rënda.

Politika e Kalifëve ishte ishte aq liberale saqë të krishterë si Mensur ibn Sarjun dhe më pas djali dhe nipi i tij (sot i njohur si Shën Gjon Damaskeni), ushtruan funksionin e Kontrollorit Kryesor të Financave. Secili nga këta burra u bë figura e dytë më e lartë në qeverisjen muslimane.

Kjo përbën një kontrast goditës me fanatizmin e perandorëve të krishterë bizantinë. Kur Shën Gjon Damaskeni, në kohën që ikonoklazma ² nuk mund të ndalohej, shkruajti një libër për t’u admiruar teologjik për ikonat, perandori bizantin mblodhi 338 peshkopë në një koncil të mbajtur më 754 e.r. Objekti i këtij koncili ishte të nxirrte dënimin brutal të mëpasëm për Damaskenin: “Anatema mbi atë! që e ka tradhëtuar Krishtin dhe që përhap idealet muhamedane. Anatema mbi armikun e Perandorisë, doktorin e mosbesimit, adhuruesin e imazheve”. I sigurtë në territoret muslimane Shën Gjon Damaskeni ishte në gjendje të vazhdojë mësimet e tij. Në fakt ai ishte në gjendje të lirë që të pohonte pikëpamjen e tij të debatueshme kundra Islamit, duke mbrojtur tezën e Trinisë dhe duke proklamuar refuzimin e tij për t’i njohur Muhamedit statusin profetik. Nën sundimin e kalifëve, të krishterët palestinezë gëzuan për shekuj të tërë paqe e begati.

Hebrejtë, gjithashtu, filluan të lulëzojnë. Akademia e Tiberias, ku traditat gojore hebraike qenë mbledhur në Talmudin, tashmë mund të transferohej në Jeruzalem. Këtu jeta intelektuale hebreje u bë më e fortë dhe influencuese: Testamenti i Vjetër Hebraik u hodh në letër përfundimisht në versionin e tij (Mazoretik), dhe poema të mrekullueshme liturgjike të njohura si piyyutim u kompozuan. Shumë Hebrej u ngritën në pozita të larta të fuqishme, si Manaseh ben Hazra, që u bë guvernator i Damaskut. (Është interesante të vërehet se në të njëjtën kohë, një i Krishterë, Isa ibn Nestorius ishte kryeministër).

Turbullira më e madhe në gjithë këtë peisazh në 950 e.r., kur Niqifor Fokasi i Bizantit pushtoi Palestinën. Sipas Rapaportit, ‘ai theri banorët, dogji shtëpitë, preu pemët frutore dhe i shiti burra e gra si skllevër. Mund të thoje me plot gojën që Vendet e Shenjta u kthyen në shkretëtirë nga duart e të krishterëve’. Me këtë përjashtim dhe ndonjë tjetër, periudha e hershme Islame mund të konsiderohet si periudha më me fat e Palestinës.

1) Hipostazi – term me të cilin nënkuptohet bashkimi i natyrës njerëzore me atë hyjnore në personin e Jezu Krishtit (Isa a.s.), prej të krishterëve.

2) Ikonoklazma – Ikonathyes, lëvizje që e përshkoi Perandorinë Bizantine dhe arriti të zyrtarizohej përreth një shekull të tërë, rreth viteve 700-800 të erës sonë.

3) Anatema – Mallkim, çkishërim.

Përktheu: Roald A. Hysa